Ο Απόστολος και Ευαγγελιστής Λουκάς
Ο Απόστολος Λουκάς καταγόταν από την Αντιόχεια της Συρίας και εξασκούσε το επάγγελμα του ιατρού ενώ συγχρόνως σύμφωνα με μια αρχαία παράδοση ήταν και άριστος ζωγράφος. Ήταν επίσης και άριστος γνώστης της Εβραϊκής, της Συριακής και της Ελληνικής γλώσσας και όπως φαίνεται από έργα του είχε αξιόλογη φιλοσοφική και φιλολογική κατάρτιση.
Ο δε έξοχος χειρισμός της Ελληνικής γλώσσας συνηγορεί στο να αποδεχθούμε την παράδοση η οποία υποστηρίζει την ελληνική εθνικότητα του Λουκά.
Ο Μιχαήλ Μαλαξός στους Βίους των Αγίων αναφέρει ότι: «Καθώς μας πληροφορεί ο Ευσέβιος, ο Ευαγγελιστής Λουκάς ήταν εξ Αντιοχείας, εθνικότητας του δε εικάζεται μάλλον η Ελληνική». Υπήρξε προσφιλής μαθητής και ακόλουθος του μεγάλου Αποστόλου των εθνών Παύλου, τον οποίο ακολούθησε κατά το μεγαλύτερο μέρος της 2ης και 3ης περιοδείας του.
Σύμφωνα με την παράδοση ο Λουκάς μετά τον μαρτυρικό θάνατο του Αποστόλου Παύλου κήρυξε το Ευαγγέλιο στη Δαλματία, Ιταλία, Γαλλία, και κυρίως στην Ελλάδα με επίκεντρο την πόλη των Θηβών.
Ο Μέγας Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας αναφέρει και μια άλλη παράδοση σύμφωνα με την οποία ο Άγιος πριν ακόμη γίνει χριστιανός ζούσε στη Θήβα εξασκώντας το επάγγελμα του ιατρού, κι εκεί γνώρισε τον Παύλο και ασπάσθηκε τον χριστιανισμό. Βέβαια αυτή η παράδοση η οποία υποστηρίζει την διαμονή του Λουκά στη Θήβα πριν την γνωριμία του με τον Παύλο πριν δηλαδή γίνει χριστιανός είναι δύσκολο να εξακριβωθεί και είναι μάλλον απίθανη.
Μεγάλη προσφορά του Αγίου στην Εκκλησία πέρα από το κηρυγματικό έργο είναι και η συγγραφή του Ιερού του Ευαγγελίου και του βιβλίου των Πράξεων των Αποστόλων.
Μάλιστα ο Λουκάς είναι ο μόνος Ευαγγελιστής που ξεκινά το Θεόπνευστο έργο του με τα προ της γεννήσεως του Χριστού γεγονότα (εμφάνιση αγγέλου στο Ζαχαρία, Ευαγγελισμός, Επίσκεψη Θεοτόκου στην Ελισάβετ, γέννηση Προδρόμου). Αναφέρει επίσης με χρονολογική και ιστορική τάξη όλα τα γεγονότα που σχετίζονται με την Ρωμαϊκή κυριαρχία στην Παλαιστίνη. (Διακρίνεται έντονα στο Ευαγγέλιο του το μεγάλο χάρισμα του Αγίου ως ιστορικού).
Στη συνέχεια στο 5ο ιστορικό βιβλίο της Καινής Διαθήκης, στις Πράξεις των Αποστόλων, ο Λουκάς διηγείται την δράση των Αποστόλων για την διάδοση του Χριστιανισμού στους διωγμούς που υπέστησαν καθώς και γεγονότα που διαδραματίστηκαν στην Αρχαία Ελλάδα.
Σύμφωνα με τον Μ. Μαλαξό τόπος συγγραφής του κατά Λουκά Ευαγγελίου είναι το σπήλαιο της Ιεράς Μονής του Μεγάλου Σπηλαίου όπου σώζεται ως σήμερα η κόγχη (Αγία Τράπεζα) όπου ιερουργούσε ο Άγιος ενώ σύμφωνα με τη γνώμη άλλων τόπος συγγραφής είναι η Αλεξάνδρεια.Κάτι που αξίζει να αναφερθεί είναι ότι πρώτος ο Λουκάς σχεδίασε με κερί και με μαστίχα την εικόνα της αγίας Θεοτόκου με τον Χριστό στην αγκαλιά, και έπειτα, αφού ζωγράφισε άλλες δύο, τις μετέφερε στα Ιεροσόλυμα, για να τις δείξει στην ίδια Την Παναγία και να τη ρωτήσει, αν της αρέσουν λέγοντας της: «Εί αρετόν αυτή εστίν». Εκείνη τις δέχτηκε τότε και είπε: «Η χάρις του υπ' εμού τεχθέντος είη δι' εμού μετ' αυτών». Ο Λουκάς ζωγράφισε και τις εικόνες άλλων αποστόλων. Έκτοτε, η υπέροχη αυτή τέχνη της αγιογραφίας, διαδόθηκε σ᾿ όλη την οικουμένη. Στον Λουκά αποδίδεται η εικόνα της «Αθηναίας» Παναγίας, η εικόνα της Παναγίας στην Μόνη του Μεγάλου Σπηλαίου, η εικόνα της Παναγίας Σουμελά καθώς, επίσης, και η εικόνα που βρίσκεται στην εκκλησιά του αγίου Δημητρίου στη Θήβα, η οποία είναι γνωστή ως εικόνα της μεγάλης Παναγίας ή ως «Μεγάλη Παναγία».
Ο Άγιος Λουκάς, ονομάζεται και «Ευαγγελιστής της Παναγίας», γιατί περισσότερο από τους άλλους Ευαγγελιστές, περιγράφει λεπτομέρειες και παρέχει πολύτιμες πληροφορίες για την Υπεραγία Θεοτόκο, στην αρχή του Ευαγγελίου του. Συγκεκριμένα, τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, την επίσκεψη της Παναγίας στην Ελισάβετ, μητέρα του τιμίου Προδρόμου, και άλλα περιστατικά από την παιδική ηλικία του Ιησού και της Μητέρας Του, τα οποία γνωρίζουμε μόνο από το Ευαγγέλιο του Λουκά.
Αλλά και για το τέλος του Αποστόλου Λουκά υπάρχουν δύο παραδόσεις.
Ο Ιππόλυτος, ο Αγ. Γρηγόριος ο Θεολόγος και άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Άγιος πέθανε με μαρτυρικό τέλος και μάλιστα ο Νικηφόρος Κάλλιστος αναφέρει ότι οι Ρωμαίοι κρέμασαν τον Άγιο από τα κλαδιά μιας ελιάς. Σύμφωνα όμως με τον Μ. Συναξαριστή ο Άγιος εκοιμήθη ειρηνικώς στη Θήβα όπου και ετάφη γύρω στο 80 μ.Χ. εκεί που σήμερα βρίσκεται ο περικαλής ναός του.
Στον τάφο του ο Θεός, θέλοντας να δοξάσει τον υπηρέτη του, έσταξε
κολλύρια,
σύμβολα της επιστήμης του. Για τον λόγο αυτό, ο τάφος του έγινε διάσημος σ'
ολόκληρο τον τότε γνωστό κόσμο. Η μαρμάρινη λάρνακα που περιείχε το σεπτό σώμα
του σώζεται μέχρι και σήμερα και έχει τη «δύναμη» να γιατρεύει κάθε ασθένεια,
ιδίως τις νόσους των ματιών, σε όσους προσκυνούν με πίστη. Ο ρωμαϊκός αυτός
τάφος ανήκει σε πολύ μεταγενέστερη εποχή, και ήταν οικογενειακός τάφος. Όταν
έγινε η ανακομιδή του ιερού λειψάνου του Αγίου εναπέθεσαν εκεί το ιερό λείψανο,
όπου παρέμεινε εκεί έως το 357 μ.Χ.
Ιστορικές περιπέτειες, επιδρομές και σεισμοί κατέστρεψαν κατά καιρούς το ναό του Αγίου Λουκά που φιλοξενούσε τη ρωμαϊκή λάρνακα, κάτω από την οποία βρισκόταν ο αρχικός τάφος του Ευαγγελιστή. Με τις αλλεπάλληλες επισκευές σμικρύνθηκαν οι διαστάσεις του ναού και η λάρνακα, που βρισκόταν στον κυρίως ναό, βρίσκεται σήμερα στο Ιερό, με τη μια πλευρά της σχεδόν εντοιχισμένη στον ανατολικό του τοίχο.
Το έτος 357 μ.Χ ο Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος, ο γιος του μεγάλου Κωνσταντίνου, έδωσε εντολή στον Άγιο Αρτέμιο, τον μεγάλο Δούκα της Αιγύπτου και μετέπειτα μάρτυρα, να μεταφέρει το λείψανο του αγίου Λουκά και να το εναποθέσει στον ναό των Αγίων Αποστόλων, κάτω από την αγία τράπεζα, μαζί με τα λείψανα των αποστόλων, Ανδρέα και Τιμοθέου.
Ο Άγιος Απόστολος και Ευαγγελιστής Λουκάς με το βαρυσήμαντο χριστιανικό του έργο αποδείχθηκε άξιος εργάτης του Χριστού, αφού καταυγάσθηκε με το πνευματικό και υπερκόσμιο φως του Σωτήρος Χριστού μετέδωσε και μεταδίδει ακόμη και μέχρι σήμερα αυτό το υπέροχο φως σ' όλη την οικουμένη με τα δύο αιώνια και αθάνατα βιβλία του, δηλαδή με το ιερό του Ευαγγέλιο και τις Πράξεις των Αποστόλων.
Ο Ευαγγελιστής Λουκάς, αυτή η μεγάλη μορφή της Εκκλησίας των Αποστολικών χρόνων στη δράση του οποίου οφείλει το ξεκίνημα της η Βοιωτική Εκκλησία, παραμένει φάρος και σηματοδότης για τους χριστιανούς κάθε τόπου και εποχής και πολύ περισσότερο για τους χριστιανούς της ενδόξου και αγιοτόκου Εκκλησίας της Βοιωτίας.
Η Βοιωτική Εκκλησιά τιμά πανηγυρικά τον Άγιο Λουκά στις 17 Σεπτεμβρίου, την επανακομιδή των αγίων λειψάνων του, και στις 18 Οκτωβρίου, την κοίμησή του.
Βίος Ευαγγελιστού Λουκά
Του κ. Στεργίου Ν. Σάκκου, ομότιμου καθηγητού του Α.Π.Θ.
Συνηθίζουμε να χαρακτηρίζουμε ήρωες τους ανθρώπους, που επιτελούν ριψοκίνδυνες και θαυμαστές πράξεις, όσους μ' έναν θεαματικό τρόπο ξεπερνούν κάθε ένστικτο αυτοσυντηρήσεως, για να υπηρετούν πιστά μια αξία. Αλλά η πίστη μας έχει να δείξει στον κόσμο και ένα άλλο είδος ηρώων. Ανθρώπους χωρίς ηρωισμούς αλλά ηρωϊκούς, που δίνουν μια καινούρια διάσταση στην έννοια του ήρωα, τη διάσταση του Πνεύματος. Αυτοί δεν φέρουν λεοντή, ούτε εξολοθρεύουν δράκοντες, δεν εξεγείρουν επαναστάσεις, ούτε πετούν στο διάστημα. Είναι ταπεινοί και ασήμαντοι για τον κόσμο, αλλά προσφέρουν σ' αυτόν το πιο σπουδαίο έργο, κάνοντας τη μεγαλύτερη θυσία: αφανίζουν τον εαυτό τους στη διακονία του λόγου του Θεού, για τη σωτηρία των ανθρώπων.
Τί σημαίνει αυτό, μας το δίνει ανάγλυφα να το καταλάβουμε και να το εκτιμήσουμε μια ξεχωριστή προσωπικότητα της Εκκλησίας των αποστολικών χρόνων, ο Ευαγγελιστής Λουκάς. Ο απόστολος Παύλος στέλνοντας χαιρετισμούς από τον Λουκά τον ονομάζει στην προς Φιλήμονα επιστολή του συνεργάτη του, ενώ στην προς Κολασσαείς ιατρό και αγαπητό του. Οι τρεις αυτοί χαρακτηρισμοί, ιατρός, αγαπητός, συνεργός, ζωγραφίζουν μπροστά μας τη συμπαθέστατη και ηρωϊκή μορφή του Λουκά.
Ιατρός
Ο Λουκάς είναι ο πρώτος χριστιανός επιστήμονας, που γνωρίζουμε από την Καινή
Διαθήκη. Τη σπουδή της ιατρικής στα ελληνικά πανεπιστήμια την θεωρούσαν εκείνην
την εποχή ισότιμη με τη σπουδή της φιλοσοφίας κι' επομένως ο Λουκάς ως γιατρός
ήταν μορφωμένος με την ανώτατη ελληνική μόρφωση. Πρέπει να είχε μελετήσει πολύ
τα ελληνικά ιατρικά βιβλία και οπωσδήποτε στην τότε κοινωνία θα είχε περίπου
την θέση που έχει ένας γιατρός σήμερα. Είναι γνωστό ότι οι Έλληνες γιατροί
ταξίδευαν σ' όλο τον κόσμο και από τις ακριβείς πληροφορίες που βρίσκουμε μέσα
στα κείμενα του Λουκά, για τα ταξίδια και τα δρομολόγια των πλοίων, φαίνεται
ότι και ο ίδιος ταξίδευε πολύ και μάλιστα στη θάλασσα.
Ήταν λοιπόν, και κοσμογυρισμένος, κι αυτά τα προσόντα λάμπρυναν περισσότερο ένα
άλλο τάλαντο, που είχε, σπουδαιότατο: τη συγγραφική ικανότητα. Μπορούσε να
εκφράζεται γραπτά με ευχέρεια, σαφήνεια και χάρη, σε γλώσσα άριστη ελληνική της
εποχής του και να αναδεικνύεται ζωγράφος του λόγου, χωρίς όμως τίποτε το
περιττό ή το υπερβολικό. Οι Πράξεις των αποστόλων, ή προς Εβραίους επιστολή και
το Ευαγγέλιο που έγραψε, μαρτυρούν ότι ο Λουκάς χειριζόταν με την ίδια ευκολία
τη γραφίδα, όπως το νυστέρι του.
Αγαπητός
Ο Παύλος ήξερε να τιμά τους συνεργάτες του, όχι μόνο αναφέροντάς τους στις
επιστολές τους προς τις διάφορες εκκλησίες, αλλά συνοδεύοντας το όνομά τους με
ένα επίθετο. Και είναι τόσο ζηλευτό το επίθετο που βάζει δίπλα στον Λουκά!
«Λουκάς ο ιατρός ο αγαπητός». Πρέπει μια ιδιαίτερη αγάπη να συνέδεε τον Παύλο
μαζί του. Όπως μπορούμε να καταλάβουμε από το γράψιμό του, ο Λουκάς ήταν μια
τρυφερή κι ευγενική ψυχή, που οπωσδήποτε θα ανέπαυε πολύ το διδάσκαλό του.
Εκρηκτικός και νευρώδης εκείνος, ήπιος και μετρημένος αυτός, έδωσαν μια από τις
πιο πετυχημένες φιλίες στην ιστορία του Χριστιανισμού.
Ως γιατρός πολλές φορές προσφέρει τις υπηρεσίες του στον καταπονημένο από τόσες
ταλαιπωρίες απόστολο. Από την ευλογημένη συνάντησή τους στην Τρωάδα βρισκόταν
συνέχεια μαζί του, αν εξαιρέσουμε μια περίοδο επτά ετών, που ο Λουκάς έμεινε
στους Φιλίππους και περίμενε τον Παύλο στη δεύτερή του επίσκεψη εκεί, για να
μπει και πάλι στη συνοδεία του. Μαζί στην πρώτη φυλάκισή του στη Ρώμη, μαζί και
στη δεύτερη. Όταν άλλοι εγκαταλείπουν τον απόστολο, διότι βλέπουν πόσο δύσκολη
είναι η ιεραποστολική ζωή, αυτός μένει πιστός κοντά του «Λουκάς εστί μόνος μετ'
εμού».
Μπορούμε να φανταστούμε με τί στοργή και αφοσίωση διακονούσε τον Παύλο αλλά και
με τί θαυμασμό και ευγνωμοσύνη. Ο μαθητής της αγάπης Ιωάννης, όταν ήθελε να
δηλώσει το πρόσωπό του, το κάλυπτε κάτω από την έκφραση «ο μαθητής ον ηγάπα ο
Ιησούς» κι ο Λουκάς ταπεινός μένοντας ανώνυμα στο περιθώριο, αρκείται να
συμπεριλάβει τον εαυτό του μαζί με τον Παύλο σε ένα «εμείς».
Συνεργός
Αλλά εκείνο, που υψώνει τον Λουκά στις σφαίρες του ήρωα ή μάλλον τον κάνει να
δημιουργήσει έναν δικό του τύπο ήρωα, πρότυπο για όλες τις γενεές των πιστών
και μάλιστα των εργατών του ευαγγελίου, είναι η ιδιότητα του συνεργού. Με τα
προσόντα και τις προϋποθέσεις, που είχε ο Λουκάς, θα μπορούσε κάλλιστα να
διαπρέψει μέσα στην τότε κοινωνία και να κερδίσει δόξα, πλούτο, ακόμη και ψυχές
για το Χριστό, με το κύρος και τη θέση του. Θα μπορούσε πράγματι, ως χριστιανός
γιατρός να υπηρετήσει τον Κύριο και την Εκκλησία με τον πιο θεάρεστο τρόπο.
Ο Ευαγγελιστής Λουκάς
Αρχιεπίσκοπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος
Το έτος 49 μ.Χ. είναι σταθμός στην ιστορία του Χριστιανισμού και γενικότερα στην πολιτιστική ιστορία. Οι πρώτοι απόστολοι συναντήθηκαν στα Ιεροσόλυμα για να αντιμετωπίσουν ένα κρίσιμο εσωτερικό θέμα της πρώτης Εκκλησίας. Στους κόλπους της βρίσκονταν δύο παρατάξεις. Η πρώτη αγκάλιαζε τους Χριστιανούς εξ' Ιουδαίων και η άλλη τους Χριστιανούς εξ' εθνών. Το πρόβλημα ήταν αν έπρεπε οι προερχόμενοι από τους Εθνικούς και επιθυμούντες να γίνουν Χριστιανοί να τηρούν πρώτα τα ήθη και τις συνήθειες των Ιουδαίων.
Ο Απόστολος Παύλος ήταν σαφής και αντίθετος στη θεωρία αυτή και εύκολα θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι το γεγονός αυτό έγινε πρόκληση και πρόσκληση για να στραφεί προς τα Έθνη, τους ειδωλολάτρες και γι' αυτό να ονομαστεί κήρυκας των εθνών.
Έτσι στο δρόμο του για τη Δαμασκό «ο Χριστός ενεφανίσθη εις αυτόν και τα συντρίμματα της προηγούμενης ζωής του συνέθεσεν εις μίαν νέαν ενότητα, η οποία δεν είχε ως κέντρον τον Νόμον και το Έθνος αλλά την χάριν και την Οικουμένην. Ο Παύλος διά της εμφανίσεως του Χριστού εγένετο νέος άνθρωπος. Το πρόβλημα της διασπάσεως του κόσμου εις Ιουδαίους και Εθνικούς, που τον εβασάνιζε από παιδί εις την Ταρσόν, εύρε την λύσιν του» (Σ. Αγουρίδης).
Ο Παύλος συνοδευόμενος μεταξύ των άλλων και από τον Ευαγγελιστή Λουκά πέρασε από τη Τρωάδα στους Φιλίππους της Μακεδονίας. Επισκέφθηκε τη Θεσσαλονίκη, τη Βέροια και από κει διά θαλάσσης ήρθε στην Αθήνα και έπειτα στη Κόρινθο. Ο Ευαγγελιστής Λουκάς θα είναι ο μοναδικός ακόλουθος και συνοδοιπόρος του Αποστόλου Παύλου σ' όλα τα ταξίδια του και τις περιοδείες του. Ακόμη και στις πιο δύσκολες στιγμές της ζωής του, όπως είναι οι φυλακές της Ρώμης, αυτός θα είναι η παραηγοριά του.
Τούτο φαίνεται στις λιτές, απλές αλλά με τόσο βάθος και περιεχόμενο φράσεις των επιστολών του Αποστόλου Παύλου. «Ασπάζεται υμάς Λουκάς ο ιατρός, ο αγαπητός» και «Δημάς με εγκατέλιπε..», «Λουκάς εστί μόνο μετ' εμού..»
Κατά τον μεγάλο ιστορικό ερευνητή Σπυρίδωνα Λάμπρου (Νέος Ελληνομνήμων, Λ, 145) «Ο Απόστολος Παύλος συνοδευόμενος από τον Ευαγγελιστή Λουκά όχι μόνον επισκέφθηκε την πόλη των Θηβών αλλά και «εγκαθίδρυσε Επίσκοπον εν Θήβαις τον Ρούφον» ο οποίος υπέστη μαρτυρικόν θάνατον κατά τον διωγμόν του Νέρωνος 64 μ.Χ.
Μετά τον θάνατο του Αποστόλου Παύλου ο Ευαγγελιστής Λουκάς σύμφωνα με τη παράδοση αλλά και από πολλές μαρτυρίες έζησε επί πολύ στη Θήβα, δίδαξε, έγραψε και τελικά πέθανε σ' αυτή κατ' άλλους με μαρτύριο.
Στο μηναίο του Οκτωβρίου, την ημέρα της μνήμης του διαβάζουμε: «Λουκάς ο μέγας Ευαγγελιστής, ην από την κατά την Συρίαν Αντιόχειαν την μεγάλην. Ιατρός την τέχνης και άκρως της ζωγραφικής επιστάμενος επιστημών. Ούτος εν Θήβαις της Βοιωτίας διάγων και ιατρεύων, επί Τίτου Κλαυδίου Βασιλέως, ενέτυχε τω αγίω Παύλω τω Αποστόλω και πιστεύσας τω Χριστώ απώσατο την πατρώαν πλάνην και την περί τα σώματα θεραπείαν αφείς, την των ψυχών προσελάβετο. Συνεγράματο δε το κατ' αυτόν Ευαγγέλιον προς Θεόφιλον τινα Ηγεμόνα, πιστεύσαντα εις Χριστόν, υπαγορεύσαντος αυτώ του αγίου Αποστόλου Παύλου. Έπειτα εξέθηκε και τας πράξεις των Αποστόλων προς τον αυτόν Θεόφιλον. Μετά δε το εγκαταλιπείν τον Παύλον, πάσαν την Ελλάδα διδάξας, εν Θήβαις της Βοιωτίας, ως φάσιν, ογδοήκοντα ετών γενόμενος εν ειρήνη ανεπαύσατο...»
Ένα υπόμνημα του «Νέου Θησαυρού» στα σχόλια για την πόλη των Θηβών γράφει: «Θήβαι πόλεις ονομάζονται πολλαί, εκ των οποίων μια είναι εις την Αίγυπτον, η οποία ονομάζεται και Θηβαϊς, η άνω Αίγυπτος, από την οποία ήτο ο Όσιος Παύλος ο λεγόμενος Θηβαίος και άλλοι πολλοί Όσιοι Πατέρες... Ήτο και άλλη πόλις και αυτή Θήβαι ονομαζόμενη εις τους παλαιούς καιρούς εις την Θεσσαλίαν. Ήτο και άλλη εις την Κιλικίαν, η οποία ονομάζετο Θήβα Υποπλακία, την οποίαν σήμερα λέγουσαν Ανδραμύτιον... Είναι και άλλη Θήβαι εις Ιταλίαν. Είναι και αυτή η Μητρόπολις του Αποστόλου τούτου, Θήβαι λεγόμενη Επτάπυλος, διότι εις τους παλαιούς καιρούς είχε επτά πύλας και είναι εις την Βοιωτίαν της Ελλάδος...».
Ο Ιερός Χρυσόστομος και ο Θεοφύλακτος Βουλγαρίας δέχονται «ότι ο Λουκάς δεν υπήρξεν αυτόπτης του Κυρίου και μαθητής, ουδέ είδεν αυτόν όλως επί την γην ζώντα, αλλ' είναι μαθητής του Αποστόλου Παύλου, συναντηθείς μετ' αυτού και πιστεύσας εις τον Χριστόν κατά τας Θήβας της Βοιωτίας».
Πολλοί
διακεκριμένοι ιστορικοί και θεολόγοι υποστήριξαν τη θέση αυτή, όπως:
α. Ο Μάξιμος Μαργούνιος (1546-1502) γράφοντας: «ανεπαύσατο εν ειρήνη εις τας
Θήβας της Βοιωτίας...»